Auteur: A.A. ten Kate
De Pestheiligen
In het gebroken licht, dat door de koorvensters valt overdenk ik de lang vervlogen tijden. Hoe lang is het ook al weer geleden dat de “zwarte dood” hier vele slachtoffers maakte? Ik denk daarbij aan de heren, die vandaag onze aandacht vragen en die naar elkaar toegewend staan afgebeeld. Toch zijn het geen tijdgenoten want er ligt een periode van wel duizend jaar tussen beider levens. Maar laat ik ze eerst even aan u voorstellen: De man links met de groen/rode mantel en de rode bel is Antonius en naast hem zien we Rochus met de rode mantel en de hond. Waarom zijn ze samengebracht op een tableau? Wel, beiden zijn zogeheten “pestheiligen”. Indien ze in onze eeuw hadden geleefd zouden het “aids-heiligen” kunnen zijn. Zonder een vergelijking tussen beide ziektes te kunnen en willen maken, zou ik toch iets meer over de vroeger terecht zo gevreesde ziekte, de pest, willen vermelden.
In 1348 kwam de pest naar Europa, eerst in de landen om de Middellandse Zee. Vandaar verspreidde de epidemie zich over heel Europa. Na circa 2 jaar was de pest al ongeveer tot Lapland doorgedrongen. In die paar jaar stierven er in Europa DERTIG MILJOEN mensen! Geen wonder, dat de mensen doodsbang waren voor deze plaag. Hele families stierven in enkele dagen. Hun huizen stonden leeg, de deuren stonden open. Zieken die hoge koorts hadden smeekten om water, maar vaak kwam er niemand om voor hen te zorgen.
“Met mijn eigen handen droeg ik mijn vijf zoontjes naar het graf”; meldde een vader uit die tijd. Een monnik schreef: “Dit moet een straf van God zijn; dit is het einde van de wereld.
Terug naar onze muurschildering. Antonius (Abt, of ook kluizenaar) is in heel West-Europa nog steeds een populaire heilige en in het volksleven neemt hij een belangrijke plaats in. Hij leidde in de vierde eeuw een kluizenaarsleven in diverse woestijnen in Egypte. Aldaar voerde hij, volgens traditie, een zware strijd met de demonen. Op kritieke momenten bezocht hij de Christenen in nood in Alexandrië; eens, tijdens de vervolging onder keizer Maximus, om de martelaren te bemoedigen. Antonius werd, behalve als pestheilige, een van de bekendste patroonheiligen van vee en werd in tientallen bedevaartplaatsen aangeroepen.
Tevens werd hij de beschermheilige van slagers en borstelmakers. Er zou over deze figuur nog veel meer te vertellen zijn, maar we kijken nu toch maar naar nummer twee: Rochus (14de eeuw). Hij verzorgde op een pelgrimstocht naar Rome pestlijders en genas velen van hen door gebed en het kruisteken. Toen hijzelf door de pest was aangetast trok hij zich terug in een boshut, waar een hond hem voedsel bracht en een engel hem verzorgde. Hond en engel zien we op de schildering. In de 15de eeuw werd hij in West-Europa zeer populair als beschermheilige tegen pest en andere besmettelijke ziekten. Hij werd ook de patroon van artsen en verplegers.
A.A. ten Kate
(–> naar PDF-versie van deze publicatie)
(–> naar Inhoudsopgave 1997-01)
(–> naar Boorn & Boerschop pagina)