Boorn & Boerschop 1996-01: VICE-VERSA, WELBERGEN-WELEVELD

Auteur: B. Wolbert

De bron van dit fantasieverhaal, in Rossums dialect, komt uit de dagboeken van Sweder Schele, heer van Weleveld, heer van Welbergen (1569-1639). Hij schreef de dagboeken in de periode 1589-1637, met een onderbreking tussen 1624-1628.

Wie schrieft september 1629. De zomer van dit joar was heet west en der was hoast gen reagn valn. Dit har tot gevolg dat de row nich was greuid en de grounstof veur het maakn van roggestoet bepearkt veurhaandn was.
De leu wusn woar as ze an too wadn. Tot an de volgende oogst, hoppelik dat der dan meer van ‘t laand kwam, mosn ze het doon met n meender product, het “ekkeln-brood”. Dit was n mengsel van twee deel row en een deel gemaaln ekkel. Disse ekkel wördn bie mekaar gardert in ‘t bos, wördn kokt urn het eek der oet te haaldn en nogmoals good heet stekkert urn de schel der of te haaldn en dan te maaln tot ekkelmel.

In Holland was het in dee tied politiek gezeen nogal ne rom­mel. Het laand zat in de slotjoarn van n tachtigjoarign oorlog en dan weer wadn de Spanjaardn de baas en dan weer har de Republiek der Verenigde Nederlanden stukn heroverd. In Twente wadn de leu mennigmoal bang en wördn doarbie dan ok vaak oaverloopn duur allerlei gespuis dat zochtn noar etn en weardevölle dinge. Vaak wadn het köppelkes soldoatn dee wadn ofslötn van ear garnizoen of prebeerdn n good henkomn te zeukn. De adel, ok hier in Twente, was der ok mangs slim an too, zee wadn hoast nich in stoat duur aln aarmood van de boern ear leavn op “niveau” te hoaldn.

Afb. 01: Het huis Welberge

Het Weleveld in Borne gelegn ten Noord-Oostn van Zeandern, aan de oale weg noar Oldnzel bie de Boornse bek, was al joarn laank n toevluchtsoord van soldoatn west van zowel de Spaanse as Staatse troepn. Sweder Schele, bezitter van het hoes en völle groundn en boerderijn der umhen, prebeerdn zovöl möggelik de bool oavereand te holdn en op te knapn as de tied en de umstandigheedn het too löatn.
In 1626 vertrök hee echter met zien gezin naar Het Welbergen vlak bie Gronau. Het Welbergen har hee in 1626 earfd van zien oaverleadn zuster Anna. Met ziene tweede vrouw Anna Brawe en de keender oet zien eerste huwelijk en ok al dree oet dit tweede huwelijk veuln zee zich doar veiliger. Ok was doar meer weeld urn te scheetn.
Bie Het Wèleveld konn ie good viske vangn en zo was der toch van alns bie de haand urn n good en vuural n adelijk leavn te leidn.

Het was in dee tied dat op nen mooin noazommerdag in september in het jaar 1629, Anna Brawe met ear gevolg van Het Welbergen op pad ging urn op Het Weleveld in Borne wat persoonlijke dinge op te haaldn. Zee wol dan tegeliek ok wat voar row metnemn noar Het Welbergen. Anna reisdn per koets en het gevolg bestun oet n paar platte waagns, elk trökn duur n span pearde. Tehoap wadn der twaalf pear op pad en het neudigde pearde en bedeendersvolk. Bie mekaar n heel konvooi dat in Borne zounder problemen ankwam.

Afb. 02: Anna reisdn per koets….

Op Het Weleveld wördn de row oplaadn. De hofhörige boern van Het Weleveld mosn, ondaanks dat de roggeoogst was tegn valn, an ear verplichtingn voldoon en n groot deel ofstoan an n heer van Het Weleveld. Woarschienlik har Sweder der veur zoargd dat nen beheerder op Het Weleveld de bool in de gaatn höl en der veur zoargn dat de boern ear verplichtingn noa kwamn.

Now har de werrevrouw van de Spaanse drost Mulert, den in 1626 oet Oldnzel was verdrevn, en dee now in de nöagte van Het Welbergen woondn, vernömn dat Anna de kaant van Oldnzel oetgung en Anna vrogt of zee oet Oldnzel nich veur ear ne kist wol metnemn met luk persoonlike bezittingn. Deze kist was in 1626, toen Oldnzel was veroverd, blievn staan.
Oet 11goothartigheid11 zoas Sweder later in zien dagbook schreef beloafdn Anna de kist met te brengn.
Op de terugweg wördn Oldnzel binn redn en wördn disse kist in laadn en gung het op Gronau, op Het Welbergen an.

Now blik oet antekeningn van Sweder Schele dat eargens tuske Eanske en Gronau, an de kaant van Hoksbeargn het konvooi wördn meut duur ne koppel van zo’n twintig soldoatn dee oet wadn op geald en goaldweark. Woarschienlik wadn het soldoatn oet n garnizoen dat bie Lingen was legerden luk in disn strek van Twente löapn te lanterfantn, boerderiejkes oavervöln en zich verriekn met aandermans spul.

n Aanvoerder van het köppelke ongeregeld kwam tot vlak bie de koets van Anna Brawe en gaf ear te kenn dat het hele spul mos stopn, zee wadn umsingeld duur gewoapende soldoatn en hadn gen kaans urn vot te komn. Anna keus eier vuur ear geald en gaf opdracht an ear ruiters urn te doon wat de soldoatn ear be­ veeldn, bang dat ze was dat der ongelukn zoldn gebeurn. Ounderwiel dachtn ze bie zichzölf, dit zal ik nich zoa roer oaver mie hen loatn goan, doar maak ik weark van, loat ze mer eens wochtn.
Alle twaalf pearde wördn oetspann, de ruiters, het aandere peardevolk en ok de bedeendes van Anna wördn vastbundn an de waagns met row. Anna moch in ear koets blievn zitn. Luk ontzag vuur de adel was der toch wal, ok bie disse soldoatn.
Alles wördn oaverhoap haalden ok de kist van de Spaanse drost Mulert wördn losbrökn en alles wördn der oet smetn. Nöast wat papiern en zeggels kwamn der ok nen zak met 400 rijksdaalders oet en dat kon dat soldoatnvolk good broekn.
Het verwondern Anna Brawe dat der geald in zat, doar was ear niks oaver vertöln duur dee werrevrouw en zee wördn nog vergrelder op dat gespuis. Dat kon zee nich op zich loatn zitn, zee was nich veur niks trouwd met nen Schele.

Afb. 03: Rijksdaalder uit 1612

Noadat de soldoatn alles hadn noakekn, zölfs wördn de voar row nog deurstökn met laansn, höldn zee het op Hoksebargn an.
Noa dat. Anna en ear volk de bool weer op de rie hadn, de pearde veur de waagns hadn spann, gung het op Eansche an urn n oaverval an te gevn. In Eansche veuldn ze der weanig veur urn der wat an te doon en Anna, nog aait onwies kwoad, gaf ear ruiters opdracht urn alns op alns te zetn urn dee solsoatn te achterhaaldn en urn te prebeern in ealk geval dat geald van den Spaansn drost weerum te kriegn.

Vlak bie Hoksebargn lukn het de ruiters urn de soldoatn in te haaldn en duur te proatn en ear te oavertuugn dat dat geald ok ear geald nich was, wusn zee van de 400 daalders der 280 weerum te kriegn.

Afb. 04: Het Weleveld, schilderij van H. ter Meulen Jacobz. uit 188

Ik vroag mie of of het bie proatn is blevn, mer het resultaat was nich slecht.
Met ne vertraging vannen halvn dag en 120 daalders armer gung het verdan op Het Welbergen an. Doar dee Anna op 21 september ear beklag bie ear man Sweder Schele. Den wördn ok knap hellig en bekeek zölf de kist woaroet dat geald was vothaald. Tot ziene verbazing kwam hee der achter dat de kist van binn völ kleaner was as n boetnumtrek angaf en waarachtig, de kist har nen dubbeln bodn. Het zol hem niks verwoundern dat doar ok nog völ geald in zat en now wördn het hem ok dudelik woarum zee dee kist oet Oldnzel met mostn nemn. Zee wadn broekt!

Sweder oaverlegn met Anna en zee beslöatn dat zee zoa rap möggelik mosn zeen van disse kist of te komn. Hee wol ziene neutraliteit, den hee hoog in ‘t vaandel har staan, nich in discrediet brengn en absoluut nich wördn breekt urn an duustere zaakn met te doon. Nog op den zölfdn oavond schreef hee nen breef an de werrevrouw van Mulert en dee daarin zien verhaal wat Anna was oaverkömn. Van de dubbln bodm sprak hee nich. Hee verzochtn ear urn zo rap möggelik dee kist op te haaldn, bang as hee was dat der nog meer ongelukn met zoldn gebeurn.
Ok wördn der nen breef zundn noar de drost van Lingen en noar n kapitein den verantwoordelik was vuur dat leger dat braand­ stichtend en roavend roundtrök.
Het antwoord van n kapitein was formeel: as was bewesn dat soldoatn oet zien leger disn oaverval op ear geweetn hadn, dan zoln ze wordn straft.

De werrevrouw van de Spaanse drost Mulert beslöat zölf nog noar Lingen te goan urn ear 12O rijksdaalders, in dee tied n nich gering kapitaal, weerurn te kriegn.

Sweder Schele schreef alles op in zien dagbook, woar hee in 1629, noa joarn laank niks te hebn opschrevn, weer met was begunn. Der steet jarnrner genog nergens vermeld of de werrevrouw ear geald weerurn hef kregn.

Bert Wolbert. Borne, 28 dec. 1995

Literatuur

  1. Mr Adri de Bakker en drs Dick Schlüter. Gott betert desen tidt.
    Twents-Gelderse Uitgeverij De Bruyn, Oldenzaal 1995.
  2. Jhr A.J. Gevers en A.J. Menserna.
    De Havezaten in Twente en hun bewoners. Waanders Uitgevers, Zwolle 1995.
  3. De Heer en Mevrouw de Bakker.
    Transcriptie dagboeken van Sweder Schele, vier mappen met 1800 pagins’s tekst, 1995.
  4. Bert Wolbert.
    Genealogie Weleveld Borne; eigen aantekeningen.

(–> naar PDF-versie van deze publicatie)

(–> naar Inhoudsopgave 1996-01)

(–> naar Boorn & Boerschop pagina)