Auteur: Dr. A. Fuldauer
Wij sloten onze vorige bijdrage af met de bloedstelpende werking van het Wilgen roosje dat samentrekkend werkt door de aanwezigheid van tannine in deze plant. Wellicht het mooiste voorbeeld van zo’n geneeskrachtige werking is het Moeder kruid, Herba matricariae chamomilla Linn, dat onder meer acidium salicylicum bevat, het hoofdbestanddeel van het ons welbekende aspirientje! Het werd dan ook gebruikt als pijnstillend middel en werd, volgens Schildkamp, als zodanig dan ook al in een vroeg 11de-eeuws handschrift vermeld. We kennen het beter onder de naam Kamille. Probaat immers bij kiespijn of oorpijn. En geen wonder dan ook. Voorts Bitterzoet, behorend tot de familie van de Nachtschaden. Hiertoe behoort, zoals bekend, onze aardappel en ook de Doornappel. De knollen van de laatste zijn giftig, in tegenstelling tot de aardappelknol, een volksvoedsel. De bladeren daarvan zijn, zoals algemeen bekend, echter giftig; zij bevatten een tweetal alkaloïden in de geneeskunde, nl. de scopolamine en het atropine. Eén van de toepassingen die Schildkamp noemt in de volksgeneeskunde zou het gebruik als urinedrijvend middel zijn. Welnu, het doet de uitgangsspier van de blaas verslappen en hoewel dus niet drijvend in de eigenlijke zin van het woord, kan het wel het urineren bevorderen. Het werd overigens als een soort panacee toegepast bij aandoeningen waarvoor geen direct zinnige verklaring is te geven, behalve misschien voor de ook vermelde toepassing om de geslachtsdrift te matigen. Het werkt immers in zekere zin ontremmend op bepaalde,. onwillekeurige spieren. Een op het eerste gezicht merkwaardig gebruik kwam ik nog tegen. Voor wondbehandeling werden de geboortevliezen van een kalf gebruikt.
Met name in de brandwondencentra worden de brandwonden toegedekt met steriele vliesachtige weefsels, die het wondvochtverlies tegen gaan en de genezing bevorderen. Zouden de geboortevliezen in het verleden direct na de geboorte van het kalf zijn toegepast en niet besmet zijn door vieze handen of op ander wijze, dan was men daarin zijn tijd ver vooruit! Ook de behandeling van maagzuur met wit zand was niet van rede ontbloot, immers het absorbeert zuur en als er nog kalk inzit ook, bindt dit het zuur bovendien. Enkele plantenextracten werden gebruikt om diarree te stoppen. Ook hier zullen tanninehoudende planten een zekere werking hebben. Denk aan het advies van uw arts bij dit verschijnsel: “Veel thee drinken”. De alkaloïden in de planten werken spierverslappend op de darmspiertjes en het vocht vult het verlies aan. Hiermee is het arsenaal van volksgeneesmiddelen die een rationale achtergrond hebben, althans in de hier beschikbare literatuur, uitgeput.
In het begin van deze eeuw is er een aantal publicaties verschenen over deze materie. In 1909 promoveerde dokter M.A. van Andel tot doctor in de geneeskunde op het proefschrift “Volksgeneeskunst in Nederland”. Daarin vinden we een uitgebreid overzicht van middelen door de bevolking in geheel Nederland aangewend. Een hoogleraar aan de Universiteit van Leiden wijdde in 1914 een artikel aan de waardering van oude en volksgeneesmiddelen. Van Leersum schrijft in dit artikel “Feitelijk is een groot deel van het hedendaagse therapeutische arsenaal een erfstuk van onze geneeskundige voorgangers. Men sla slechts een blik in de: Talmud, in de Ayur-Veda’s van Caraka, Susruta en Vagbhata, in de oude Chinese artsenijboeken en de Hippokratische geschriften; ofwel men raadplege de werken van Aristoteles’ welbekende leerling Theophrastus, de beroemde Materia medica van Dioskodires…” en zo noemt hij nog een aantal beroemde historische geschriften uit de oudheid; 75 jaar geleden nog maar! Even verder lezen wij: “Een ander bewijs dat de hedendaagse geneeskunst van het oude geenszins afkerig is, ligt in het feit dat herhaaldelijk middelen opnieuw in de praktijk gebracht worden die men allang waardeloos waande of in het vergeetboek geraakt waren”. Maar wel waarschuwt hij ervoor niet te ver te gaan in de waardering van de volksmiddelen, omdat er zich veel kaf onder het koren bevindt. Men hoeft er niet aan te twijfelen dat die middelen, die elders in Nederland door de mensen zelf werden toegepast als geneesmiddel, ook in Twente werden gebruikt. Althans vele van die middelen. Een aantal zal wellicht specifiek in ons gewest in gebruik zijn geweest. Om dat uit te zoeken, is een uitvoerig (literatuur)onderzoek vereist en dat gaat de bedoeling van dit artikel te boven. Het blijft interessant te weten wat er nu nog in gebruik is, in het bijzonder onder de plattelandsbevolking van Twente. Mogelijk kunnen de lezers dezes hierover enige aanwijzingen geven.
Borne, dr. A. Fuldauer.
(–> naar PDF-versie van deze publicatie)
(–> naar inhoudsopgave 1993-01)
(–> naar Boorn & Boerschop pagina)